Nienawi??, jad, pogarda wylewa si? z ka?dego zakamarka ?ycia spo?ecznego. Na uwag? zas?uguje fakt, ?e w ?adnym systemie prawnym nie istnieje powszechnie rozpoznawana i wspólnie zaakceptowana prawna definicja „mowy nienawi?ci”, nie ma równie? powszechnej zgody by w??czy? j? jako zupe?nie now? instytucj? do krajowych ustawodawstw karnych.
Na poziomie mi?dzynarodowym nie uzgodniono zadowalaj?cego konsensusu, ze wzgl?du na to, ?e z samej swojej istoty uczucie nienawi?ci, jego kompleksowe zidentyfikowanie i opisanie na gruncie prawnym, okazuje si? niezwykle trudne. Rada Europy podj??a prób? opisania tej koncepcji, publikuj?c opracowanie o charakterze podr?cznikowym, gdzie przyznaje jednocze?nie, ?e nie istnieje powszechnie akceptowana definicja mowy nienawi?ci.
UNESCO dodaje, ?e szanse na uzgodnienie wspólnej definicji wydaj? si? nik?e. Komitet ONZ ds. Eliminacji Dyskryminacji Rasowej uznaje za mow? nienawi?ci wypowiedzi, które odrzucaj? podstawowe dla praw cz?owieka zasady godno?ci i równo?ci oraz d??? do degradacji pozycji jednostek i grup w oczach spo?ecze?stwa.
Pomimo braku wspólnej, uzgodnionej definicji niektóre mi?dzynarodowe gremia podaj? w?asne definicje „mowy nienawi?ci”.
Stosownie do rekomendacji nr R (97) 20 Komitetu Ministrów Rady Europy w kwestii wypowiedzi szerz?cych nienawi??, stanowi?, ?e za „mow? nienawi?ci” powinna zosta? uznana: „ka?da forma wypowiedzi, która rozpowszechnia, pod?ega, propaguje lub usprawiedliwia nienawi?? rasow?, ksenofobi?, antysemityzm lub inne formy nienawi?ci oparte na nietolerancji, w??czaj?c w to nietolerancj? wyra?an? w formie agresywnego nacjonalizmu lub etnocentryzmu, dyskryminacji lub wrogo?ci wobec mniejszo?ci, migrantów lub osób wywodz?cych si? ze spo?eczno?ci imigrantów”(Recommendation No. R (97) 20 of the Committee of Ministers to member states on “hate speech” – https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=0900001680505d5b).
DOBRA OSOBISTE
Obok instrumentów o charakterze karnoprawnym nie mo?na pomin?? regulacji prawa cywilnego, które umo?liwiaj? poci?gni?cie osób dopuszczaj?cych si? zachowa? motywowanych nienawi?ci? do innego rodzaju odpowiedzialno?ci. Jakkolwiek bowiem postulat generalnej penalizacji „mowy nienawi?ci” nie znajduje uzasadnienia, koliduj?c z szeregiem istotnych warto?ci konstytucyjnych (przede wszystkim z wolno?ci? s?owa), o tyle osoba dotkni?ta nienawistnymi wypowiedziami mo?e poszukiwa? ochrony cywilnoprawnej. Wiele czynów, które motywowane s? nienawi?ci? ze wzgl?du na okre?lon? cech?, pozwala na zastosowanie instytucji opisanych w art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego, które odnosz? si? do ochrony dóbr osobistych.
W tym miejscu napotkamy problem zwi?zany z definicj? dóbr osobistych, w polskim systemie prawnym nie znajdziemy bowiem legalnej definicji tego poj?cia. Ich katalog zosta? wskazany w art. 23 k.c., jednak ma on charakter otwarty. Wskazany przepis podaje, ?e dobra osobiste cz?owieka, jak w szczególno?ci zdrowie, wolno??, cze??, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalno?? mieszkania, twórczo?? naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostaj? pod ochron? prawa cywilnego niezale?nie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
?rodki umo?liwiaj?ce reakcj? na naruszenia dóbr, o których mowa w art. 23 k.c. zosta?y opisane w art. 24 k.c. Przepis ten stanowi, ?e ten, czyje dobro osobiste zostaje zagro?one cudzym dzia?aniem, mo?e ??da? zaniechania tego dzia?ania, chyba ?e nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia mo?e on tak?e ??da?, a?eby osoba, która dopu?ci?a si? naruszenia, dope?ni?a czynno?ci potrzebnych do usuni?cia jego skutków, w szczególno?ci a?eby z?o?y?a o?wiadczenie odpowiedniej tre?ci i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym mo?e on równie? ??da? zado??uczynienia pieni??nego lub zap?aty odpowiedniej sumy pieni??nej na wskazany cel spo?eczny. Je?eli wskutek naruszenia dobra osobistego zosta?a wyrz?dzona szkoda maj?tkowa, poszkodowany mo?e ??da? jej naprawienia na zasadach ogólnych (§2).
Ochronie dóbr osobistych s?u?? maj?ce podstaw? w art. 23 i 24 k.c. roszczenia o ?wiadczenie niepieni??ne oraz pieni??ne. ?wiadczenia niepieni??ne dotycz? nakazania pozwanemu podj?cia czynno?ci, które usun? stan zagro?enia dobra osobistego lub jego naruszenia albo te? zakazania czynno?ci, które taki stan sprowadzaj?. W sytuacji naruszenia dóbr osobistych, podmiot, którego dobra osobiste zosta?y naruszone, mo?e ??da?, aby ten kto je naruszy? dope?ni? czynno?ci potrzebnych do usuni?cia skutków tego naruszenia. W gr? wchodzi w szczególno?ci z?o?enie o?wiadczenia o odpowiedniej tre?ci i w odpowiedniej formie, które usunie skutki naruszenia. Roszczenia pieni??ne s? rekompensat? za krzywd? i szkod? wyrz?dzon? naruszeniem dobra osobistego. Podstaw? roszczenia b?dzie w tym przypadku art. 445 § 1 i 2, art. 446 § 3 oraz art. 448 k.c.
S?d Najwy?szy wskazywa?, ?e “wolno?? wypowiedzi wykonywana na forach internetowych przez anonimowych autorów cz?sto prowokuje niepohamowane wypowiedzi, które przeradzaj? si? w mow? nienawi?ci naruszaj?c? dobra osobiste osób trzecich” (Wyrok S?du Najwy?szego z 30 wrze?nia 2016 r., sygn. I CSK 598/15). Orzecznictwo w tym zakresie jest coraz bogatsze.
Stosowanie przepisów dotycz?cych naruszenia dóbr osobistych do mowy nienawi?ci powinno spowodowa? ograniczenie wyst?powania tego zjawiska w Internecie. Z drugiej strony wskazuje on na skuteczno?? i kompleksowo?? ochrony prawnej przed zachowaniami motywowanymi nienawi?ci?, w tym równie? takimi, które nie kwalifikuj? si? jako przest?pstwa.
Narz?dzie dyscyplinuj?ce
Obecnie w dyskursie publicznym poj?cie „mowy nienawi?ci” stosowane jest jako narz?dzie „dyscyplinuj?ce” debat? publiczn?, uniemo?liwiaj?ce jak?kolwiek krytyk? czy negatywn? opini? wobec radykalnych postulatów ruchów postuluj?cych lewicowo-liberalne zmiany obyczajowe. Bardzo widoczne jest to w Europie Zachodniej, gdzie za mow? nienawi?ci zatrzymywani s? duchowni cytuj?cy Bibli? uznaj?c? czyny homoseksualne za grzech czy te? blokowani i pi?tnowani s? akademicy przeciwstawiaj?cy si? próbom zrównania prawnego zwi?zków osób tej samej p?ci z ma??e?stwem, a nawet stwierdzaj?cy oczywisty z punktu widzenia biologii fakt istnienia tylko dwóch p?ci. Samo uchwycenie, która wypowied? powinna zosta? uznana za nienawistn? nie jest zawsze ani jasne, ani proste. Równie? wychwycenie granicy i rozró?nienie, która wypowied? jest akceptowalna, a która niedopuszczalna mo?e nie by? mo?liwe przy zastosowaniu obiektywnych kryteriów.
B??dnym i bardzo gro?nym pomys?em na rozstrzygni?cie tych w?tpliwo?ci jest uzale?nianie oceny danej wypowiedzi od kryteriów silnie subiektywnych a nie obiektywnych. To czy dana wypowied? przekracza?aby granice wolno?ci s?owa powinno by? okre?lone przez obiektywne, jasne i precyzyjne kryteria. W momencie, gdy penalizacja danej wypowiedzi jest uzale?niona od uczu? potencjalnego odbiorcy, a nie racjonalnej zobiektywizowanej oceny, wówczas grozi to powstaniem nowej formy arbitralnej represji, niewspó?miernie ograniczaj?cej wolno?? s?owa. Szczególnie szkodliwej dla zdrowej i wolnej debaty w demokratycznym pa?stwie prawa. Anga?owanie aparatu pa?stwowego, urz?dników, s?dziów do dokonywaniu takich ocen jest co najmniej ryzykowne, zw?aszcza przy uwzgl?dnieniu mo?liwo?ci uzyskania ochrony prawnej na gruncie prawa cywilnego poprzez powództwo o naruszenie dóbr osobistych.
Nale?y nadmieni?, ?e równie? z tego punktu widzenia oparcie koncepcji „mowy nienawi?ci” na subiektywnych odczuciach ofiar stanowi radykalne zerwanie z dominuj?c? w doktrynie, obiektywn? koncepcj? dóbr osobistych pozwalaj?c? na wywa?on? ocen?. Wobec szeregu w?tpliwo?ci i zagro?e? dla wolno?ci s?owa oraz wolno?ci wyznania, a tak?e swobody debaty publicznej, próby wdro?enia i transpozycji lewicowej koncepcji mowy nienawi?ci do prawa karnego nale?y uzna? za chybione i nieuzasadnione. Obecnie obowi?zuj?ce regulacje, zarówno na gruncie karnym jak i cywilnym, chronion? w wystarczaj?cy sposób ofiary obra?liwych i krzywdz?cych s?ów, zapewniaj?c im prawn? ochron? i mo?liwo?? uzyskania zado??uczynienia doznanej w zwi?zku z tym krzywdy.
Wi?cej na ten temat przeczyta? mo?na w raporcie opracowanym przez Instytut Ordo Iuris.
