Wprowadzenie w Polsce segregacji sanitarnej w tzw. „modelu austriackim” oznacza?oby obej?cie przepisów dotycz?cych szczepie? obowi?zkowych. Doprowadzi?oby do sytuacji, w której obywatel by?by zmuszany do przyj?cia pozornie dobrowolnej szczepionki pod rygorem faktycznego wykluczenia z ?ycia spo?ecznego. Na?o?enia na niego szeregu sankcji du?o bardziej dolegliwych ni? te, które przewidziane s? w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka?e? i chorób zaka?nych u ludzi czy w Kodeksie wykrocze?.
Podstaw? prawn? do wprowadzenia certyfikatów COVID-19 by?o rozporz?dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/953 z 14 czerwca 2021 r. w sprawie ram wydawania, weryfikowania i uznawania interoperacyjnych za?wiadcze? o szczepieniu, o wyniku testu i o powrocie do zdrowia w zwi?zku z COVID-19 (Unijne Cyfrowe Za?wiadczenie COVID) w celu u?atwienia swobodnego przemieszczania si? w czasie pandemii COVID-19.
Pierwotnie certyfikat mia? umo?liwia? swobodne przemieszczanie si? mi?dzy krajami w dobie COVID-19, szybko jednak zakres jego dzia?anie zacz?? si? rozszerza?.
Oceniaj?c legalno?? wprowadzenia do polskiego systemu prawa „paszportów szczepionkowych” nale?y po pierwsze zauwa?y?, ?e u?ywanie tego rodzaju okre?lenia mo?e rodzi? mylne skojarzenia. Z aktualnego tekstu rozporz?dzenia o Unijnym Cyfrowym Certyfikacie COVID wynika, ?e obecnie (na gruncie prawa Unii Europejskiej) dokument ten jest jedynie za?wiadczeniem o przyj?ciu szczepionki przeciwko COVID-19; „przechorowaniu” tej jednostki chorobowej b?d? wykonaniu okre?lonego rodzaju testu w kierunku zaka?enia wirusem SARS-CoV-2.
Dyskryminacja tkwi w szczegó?ach
Samo w sobie wydawanie tego rodzaju za?wiadcze? nie prowadzi do dyskryminacji, nie stanowi tak?e ingerencji w prawa i wolno?ci gwarantowane w Konstytucji RP czy aktach prawa mi?dzynarodowego.
Sformu?owanie „paszport” szczepionkowy sugeruje jednak bezpo?rednie powi?zanie posiadania takiego za?wiadczenia z mo?liwo?ci? korzystania z praw i wolno?ci, np. w zakresie swobody przemieszczania si?, korzystania z kultu religijnego czy powszechnie dost?pnych us?ug, co nast?pi?o w niektórych pa?stwach europejskich, gdzie u?ywanie tego okre?lenia – w wymiarze potocznym – mo?e by? uznane za oddaj?ce istot? rzeczy.
Ocena ewentualnej dyskryminacji mo?e zatem dotyczy? zakresu skutków, jakie unijny b?d? polski prawodawca po??czy z posiadaniem certyfikatu. Okre?lenie tych?e skutków pozostaje w gestii Pa?stw Cz?onkowskich. Polegaj? one przede wszystkim na zwolnieniu posiadaczy za?wiadczenia z obowi?zku poddawania si? okre?lonym typom restrykcji wprowadzonym w zwi?zku ze zwalczaniem pandemii COVID-19.
Prawne konsekwencje posiadania Za?wiadczenia – w przypadku ingerowania w prawa i wolno?ci cz?owieka – musz? zosta? wprowadzone w zgodzie z art. 31 ust. 3 i 32 Konstytucji RP. Musz? wi?c spe?nia? formalne i materialne warunki ograniczenia mo?liwo?ci korzystania z wolno?ci i praw – a wi?c w tym przypadku zosta? wprowadzone w drodze ustawy, by? rzeczywi?cie przydatne i konieczne do osi?gni?cia celu w postaci ochrony zdrowia publicznego. Nie mog? one zupe?nie uniemo?liwia? wykonywania praw i korzystania z wolno?ci, a jednocze?nie powinny zosta? ?ci?le podporz?dkowane celowi w postaci ochrony zdrowia publicznego. To za? oznacza, ?e omawiane tu koncesje musz? obejmowa? jednie to, co jest rzeczywi?cie i bezwzgl?dnie konieczne do przeciwdzia?ania rozwojowi pandemii COVID-19.
Niedopuszczalnym by?oby uchwalenie przepisów przewiduj?cych, ?e posiadanie za?wiadczenia o przyj?ciu szczepionki przeciwko COVID-19, przej?cie tej choroby lub posiadanie negatywnego testu na zaka?enie SARS-CoV-2 jest warunkiem koniecznym korzystania z jakichkolwiek praw i wolno?ci gwarantowanych konstytucyjnie lub w wi???cych Polsk? aktach prawa mi?dzynarodowego, na zasadzie „przepustki”, „karty wst?pu VIP”.
Tym, którzy z jakichkolwiek wzgl?dów zdecydowali si? nie przyjmowa? szczepionki, nale?y pozostawi? mo?liwo?? korzystania z praw i wolno?ci. Z drugiej strony tego rodzaju konsekwencje oznacza?yby uprzywilejowanie pewnych kategorii osób – w tym przede wszystkim osób zaszczepionych. Na gruncie konstytucyjnym wymaga?oby to wykazania, ?e zaszczepienie przeciwko COVID-19 nie tylko obni?a ryzyko ci??kiego przebiegu choroby (co ma znaczenie indywidualne), ale przede wszystkim skutecznie blokuje transmisj? wirusa przez osob? zaszczepion?. I w tej sytuacji wprowadzane ograniczenia dla osób nieposiadaj?cych Za?wiadczenia nie mog?yby narusza? istoty praw i wolno?ci chronionych konstytucyjnie. Nale?y równie? podkre?li? znaczenie wymogu proporcjonalno?ci we wprowadzaniu ogranicze? praw i wolno?ci cz?owieka. Proporcjonalno?? t? nale?y ustala? z uwzgl?dnieniem rzeczywistego zagro?enia chorob? COVID-19 dla zdrowia publicznego.
Rozp?dzaj?ca si? machina sanitaryzmu
Je?li aktualny stan rozwoju epidemii nie uzasadnia wprowadzenia którego? ze stanów nadzwyczajnych opisanych w rozdziale XI Konstytucji RP, to nie sposób uzna? za proporcjonalne daleko id?cego ograniczania najbardziej podstawowych praw i wolno?ci. Wydaje si?, ?e uzasadnieniem funkcjonowania tak zwanych paszportów szczepionkowych w obrocie wewn?trzkrajowym mog?oby by? jedynie wprowadzenie stanu kl?ski ?ywio?owej, (art. 232 Konstytucji RP), tj. zaistnienie tak powa?nego stanu zagro?enia zdrowia i ?ycia du?ej liczby osób, gdzie koniecznym sta?aby si? pomoc i ochrona podj?ta tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych ?rodków, we wspó?dzia?aniu ró?nych organów i instytucji oraz specjalistycznych s?u?b i formacji dzia?aj?cych pod jednolitym kierownictwem
Niestety ju? po niespe?na czterech miesi?cach funkcjonowania Certyfikatów COVID, dostrzec mo?emy wiele nieprawid?owo?ci zwi?zanych z pos?ugiwaniem si? nimi. Machina ta za? rozp?dza si? coraz szybciej.
W ostatnim czasie kilka uczelni w Polsce, uzale?ni?o od zaszczepienia si? na COVID-19 mo?liwo?ci nauki lub zakwaterowania w akademikach, co mo?e bez podstawy prawnej ogranicza? konstytucyjnie chronione prawa – do nauki i do ochrony prywatno?ci. Spotka?o si? to z krytyk? Ministra Edukacji i Nauki Przemys?awa Czarnka, który wskaza?, ?e brak jest w obowi?zuj?cych przepisach obowi?zku szczepienia przeciwko COVID-19.
Innym przypadkiem, który poruszy? opini? publiczna by? komunikat opublikowany przez Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gda?sku, dotycz?cy obowi?zuj?cych zasad odwiedzin, w którym to wprowadzono dzia?ania maj?ce na celu segregacj? spo?ecze?stwa na zaszczepionych i niezaszczepionych. W komunikacie tym wskazano, ?e maj?c na uwadze rekomendacje Pomorskiego Pa?stwowego Inspektora Sanitarnego, a tak?e znacz?cy spadek zachorowa?, uruchamia si? odwiedziny u pacjentów hospitalizowanych we wszystkich Klinikach/Oddzia?ach przez osoby legitymuj?ce si? dowodem zaszczepienia przeciw COVID-19 z karencj? co najmniej 2 tygodni od ostatniego zaszczepienia (z komunikatu nie wynika, by respektowany by? negatywny wynik testu na obecno?? choroby).
Kolejnym przyk?adem jest zapowiadany projekt ustawy umo?liwiaj?cej sprawdzenie przez pracodawc?, czy pracownik jest zaszczepiony przeciwko COVID-19. Z przekazanych przez media informacji wynika, ?e projekt poselski, który zosta? przygotowany przez grup? pos?ów PiS, sk?ada si? trzech filarów.
Pierwszy z nich dotyczy uprawnienia przedsi?biorcy do zreorganizowania pracy niezaszczepionego pracownika (np. przeniesienie go do dzia?u, w którym nie b?dzie mia? styczno?ci z klientami). Po drugie, kierownictwo ka?dego podmiotu leczniczego b?dzie upowa?nione do wydania zarz?dzenia o obowi?zku zaszczepienia swojego pracownika, a brak szczepienia b?dzie móg? wi?za? si? z restrykcjami w postaci zwolnienia z pracy. Trzeci filar to ju? „nagroda” dla przedsi?biorstwa, które wyka?e, ?e wszyscy pracownicy s? zaszczepieni. W ten sposób przedsi?biorstwo uzyska przywilej w postaci zwolnienia spod restrykcji sanitarnych.
6 grudnia 2021 roku Lewica z?o?y?a projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwi?zaniach zwi?zanych z zapobieganiem, przeciwdzia?aniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zaka?nych oraz wywo?anych nimi sytuacji kryzysowych. W uzasadnieniu projektu czytamy, ?e w Polsce nie zastosowano jeszcze efektywnych ogranicze? dla osób nieposiadaj?cych za?wiadczenia COVID.
Celem projektu jest wy??czenie osób posiadaj?cych unijne cyfrowe za?wiadczenie COVID z ogranicze? wprowadzanych na podstawie rozporz?dzenia ministra Zdrowia, w szczególno?ci w przedsi?biorstwach, szko?ach, zak?adach opieki zdrowotnej, ??obkach, instytucjach pomocy spo?ecznej. Projekt uwypukla te? konieczno?? wprowadzenia obowi?zku szczepie? przeciw COVID-19 oraz uregulowane tej procedury.
Ostatnio g?o?no by?o tak?e o obowi?zku szczepie? medyków, nauczycieli i s?u?b mundurowych, którego to – jak jednocze?nie stwierdzono – nie mo?na nazywa? przymusem.
Rzecznik Praw Obywatelskich coraz cz??ciej interweniuje w sprawach dotycz?cych „ogranicze? dla niezaszczepionych”. Zaj?? si? mi?dzy innymi spraw? biletów na konkurs Pucharu ?wiata w skokach narciarskich w Wi?le i Zakopanem, biletów na mecz pi?ki no?nej Polska – W?gry, skierowania przez samorz?d zawodowy radców prawnych pytania do grupy aplikantów, czy poddali si? szczepieniu oraz zorganizowania szkolenia w miejscu, które przyjmuje uczestników jedynie w pe?ni zaszczepionych.
Przysz?o nam wi?c ?y? w ciekawych czasach. Obywatele, którzy nie chc?, b?d? z przyczyn zdrowotnych nie mog? si? zaszczepi?, odczuwaj? l?k przed ostracyzmem, dyskryminacj? ze wzgl?du na brak dokumentu po?wiadczaj?cego szczepienie.
Polubi? nieuniknione
Niestety, obecnie w ka?dej dziedzinie ?ycia spo?ecznego dostrzegamy wyst?powanie faktycznej presji na przyj?cie szczepienia, które nie ma statusu obowi?zkowego – zasadniczo ró?nej od akcji promocyjnej czy edukacyjnej. Nasuwa si? tu na my?l fragment ksi??ki Aldousa Huxleya „Nowy Wspania?y ?wiat”: „Wszelkie warunkowanie zmierza do jednej rzeczy: do sprawienia, by ludzie polubili swe nieuniknione przeznaczenie spo?eczne”. Z doniesie? medialnych wynika, ?e w Austrii do kina, teatru, na koncerty, do fryzjera, na zaj?cia fitness lub imprezy sportowe b?dzie mo?na si? uda? tylko po zaszczepieniu lub przechorowaniu Covid-19. Ograniczenia maj? tak?e dotyczy? wizyt w szpitalach i placówkach opieku?czych, a tak?e dotkn?? bran?y hotelarskiej. Ewentualne podj?cie takich dzia?a? w Polsce oznacza?oby obej?cie przepisów dotycz?cych szczepie? obowi?zkowych oraz faktyczne doprowadzenie do sytuacji, w której obywatel by?by zmuszany do przyj?cia pozornie dobrowolnej szczepionki pod rygorem du?o bardziej dolegliwych sankcji (w postaci wykluczenia spo?ecznego), ni? te, które przewidziane s? w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka?e? i chorób zaka?nych u ludzi czy Kodeksie wykrocze?.
Stan taki by?by w sposób oczywisty sprzeczny z normami konstytucyjnymi. Konieczno?? pos?u?enia si? certyfikatem, czy nawet samym za?wiadczeniem o odbytym szczepieniu zaczyna si? jednak pojawia? w ka?dym aspekcie naszego ?ycia. Zbli?aj? si? ?wi?ta Bo?ego Narodzenia, z pewno?ci? cz??? polskich rodzin nie spotka si? przy wigilijnym stole, z uwagi na brak Unijnego Certyfikatu Covid-19, l?k przed zara?eniem kolejnym wariantem wirusa czy z uwagi na to, ?e „dobrowolne” szczepienia sta?y si? ko?ci? niezgody w wielu rodzinach.
Ogranicze? wci?? przybywa, spo?ecze?stwo jest coraz bardziej podzielone. Mo?emy mie? jedynie nadziej?, ?e budowanie ?wiata na nowo po pandemii COVID-19 pozwoli nam cieszy? si? wolno?ci?, a nie uczyni nas niewolnikami.
