Festiwal Musica Divina stara się opowiadać o tradycji jako o żywym organizmie, który domaga się ciągłej aktualizacji i odczytywania na nowo, w którym nie brak wewnętrznego napięcia i złożoności.
Prezentując ogromny skarbiec treści wiary i kultury, Musica Divina nie chce stanowić kaznodziejskiej ani estetycznej wyroczni – tworzy szansę, by muzyka przemówiła autentycznym głosem współczesnych wykonawców, którzy zazwyczaj nie pretendują do miana bezpośrednich spadkobierców dawnych mistrzów, ale starają się odnaleźć w ich twórczości wciąż aktualne treści i mówić o nich językiem własnej wrażliwości i talentu. W takiej właśnie formie i z takim nastawieniem w ramach Musica Divina rozpocznie się tego lata trzyletni cykl muzycznego zgłębiania Liturgii Godzin. Pierwsza jego odsłona, Tenebræ, odbędzie się w dniach 2-7 sierpnia w Krakowie i będzie poświęcona Ciemnym Jutrzniom – najbardziej rozbudowanej, skomplikowanej i wymagającej wykonawczo części całego officium.
Przez wieki Kościół Katolicki celebrował Ciemne Jutrznie (łac. Tenebræ lub Officium Tenebrarum) w Wielkim Tygodniu. Dziś jest to nabożeństwo nieco zapomniane, chociaż do lat 60. XX wieku wciąż było uroczyście odprawiane przy licznym udziale wiernych. Zapewne w niemałym stopniu przyczyniała się do tego muzyczna warstwa liturgii. Nie dziwi więc, że teksty Ciemnych Jutrzni i ich wysublimowana chorałowa melodia stanowiły szczególną inspirację dla twórców muzyki renesansowej i barokowej. Sięgali po nie m.in. Marc-Antoine Charpentier, François Couperin, Giacomo Carissimi czy nasz rodak, Wacław z Szamotuł. Opracowywali oni lekcje, czyli czytania pierwszego nokturnu Jutrzni, zaczerpnięte z biblijnej księgi Lamentacji (prawdopodobnie niesłusznie przypisywanej prorokowi Jeremiaszowi). Twórcy tacy jak: Giovanni Pierluigi da Palestrina, Thomás Luis de Victoria czy Carlo Gesualdo sięgali natomiast po medytacyjne teksty responsoriów śpiewanych między czytaniami. Zapewne część tych kompozycji faktycznie służyła liturgicznej celebracji, a część jedynie medytacji.
Repertuar każdej odsłony Musica Divina konstruowany jest w oparciu o tradycję i jej różnorodność. Dlatego właśnie Festiwal sięga do źródeł Kościoła Zachodu i Wschodu, do średniowiecznej monodii i polifonii renesansowej, szuka wyjątkowych brzmień lokalnych tradycji pielęgnujących swoje dziedzictwo od pokoleń aż do dnia dzisiejszego, znajdując ich echa w utworach, które powstawały przez wieki i powstają współcześnie.
W programie Musica Divina – Tenebræ usłyszymy m.in słynne Lamentacje Emilio de Cavalieriego w wykonaniu Profetti Della Quinta natomiast brytyjski zespół wokalny Alamire zaprezentuje kompozycje rodzimych kompozytorów – Thomasa Tallisa, Orlando di Lasso czy Roberta White’a. Bardzo istotnym spoiwem programowym Festiwalu będą czterogłosowe Lamentacje Wacława z Szamotuł zrekonstruowane przez Marca Lewona na bazie odnalezionych w 2016 roku fragmentów. Ich przygotowanie przypadło w udziale dwóm bardzo odmiennym stylistycznie zespołom: Linnamuusikud i Concerto Soave. Efektem niezależnej pracy artystów będą nietuzinkowe wykonania tego dzieła o niezwykłej historii i randze dla dawnej muzyki polskiej.
Ponowna obecność Estończyków z Linnamuusikud na Festiwalu wiąże się również z niedawnym projektem nagraniowym, którego uroczystą puentą będzie koncert prezentujący album Nutu laulud (Lamentacje), wydany przez Fundację inCanto. Artystów będzie można spotkać również w czasie mszy świętej, 3 sierpnia w kościele oo. Zmartwychwstańców przy ul. Łobzowskiej 10 oraz dzień później, 4 sierpnia w Pałacu Potockich przy Rynku Głównym w Krakowie. Drugiego dnia opowiedzą nieco więcej o kulisach powstania Nutu laulud.
Wyjątkowo ciekawym doświadczeniem będzie poszukiwanie paraleli liturgicznych i kontekstualnych pomiędzy łacińską wersją Ciemnych Jutrzni a nocną liturgią Wielkiego Tygodnia sprawowaną w Kościołach Wschodnich (Orthos). To połączenie między Wschodem a Zachodem stanie się możliwe wyłącznie dzięki niezwykłym kompetencjom i talentom kantorów Marcina Abijskiego, Mariusa Petersona, Sławomira Witkowskiego i Scholi Cantorum Minorum Chosoviensis, których wspólny program powstał specjalnie na zamówienie Festiwalu.
Niezwykle oryginalny zestaw kompozycji złoży się na występ Concerto Soave. Cykl ten będzie bazował przede wszystkim na najpiękniejszym rękopisie Q43 z Civico Museo w Bolonii. Utwory nieco mniej znanych kompozytorów: Giacomo Carissimiego, Girolamo Frescobaldiego czy Giovanni Francesco Marcorellego wybrzmią w towarzystwie kompozycji polskich, autorstwa Piotra Żelechowskiego, Adama Jarzębskiego, czy wspomnianego już wyżej Wacława z Szamotuł.
Zgodnie z ideą Musica Divina, wyrosłą z szacunku do przestrzeni sakralnych oraz chęci popularyzowania i udostępniania kultury, wstęp na wszystkie wydarzenia jest bezpłatny. Potrzebne jest jedynie pobranie darmowej wejściówki ze strony internetowej Festiwalu.
Organizatorzy dokładają starań, by wydarzenia festiwalowe sprzyjały doświadczaniu muzyki w sposób wielowymiarowy – przede wszystkim dzięki wspaniałym wnętrzom krakowskich świątyń, w których goszczą koncerty, a także przez odpowiednie oświetlenie, troskę o szczególne skupienie czy merytoryczne wprowadzenie do prezentowanego repertuaru. Ważną przestrzeń dialogu stanowi coroczna festiwalowa publikacja, która jest głosem zarówno organizatorów festiwalu i zaproszonych artystów, jak i słuchaczy, dzielących się swoim doświadczeniem. Intelektualnego wymiaru Musica Divina dopełniają spotkania i rozmowy z przedstawicielami zaproszonych zespołów, w trakcie których nie tylko można lepiej poznać koncertowy repertuar, ale także skraca się odrobinę zwyczajowy dystans między publicznością i artystami. Wszystko wskazuje na to, że taką formułę ceni sobie Publiczność Musica Divina, która z roku na rok coraz liczniej zjawia się na koncertach.
Zainaugurowany w ubiegłym roku Festiwal Społeczny – czyli akcja promująca oddolne finansowanie Musica Divina, zaowocowała nie tylko gronem blisko 70 Patronów, ale także potrzebą dyskusji i dialogu. Stąd wypłynął pomysł na rozmowę panelową, w której wezmą udział przedstawiciele Partnerów Strategicznych Musica Divina oraz dziennikarzy i organizatorów festiwali muzycznych w Polsce. Wszystko po to, by spróbować odpowiedzieć na pytanie, czy finansowanie społeczne to realna droga do niezależności kultury w Polsce oraz czy istnieje sposób na lepsze porozumienie między partnerami publicznymi a organizatorami życia kulturalnego.
Więcej o idei festiwalu społecznego można przeczytać na www.festiwalspoleczny.pl.
W tym samym dniu odbędzie się również koncertowa premiera niezwykle intrygującej płyty Antologia Lyra Viol, krakowskiego gambisty Mateusza Kowalskiego, ambasadora Fundacji inCanto. Mateusz „opowie” w ten sposób o wyjątkowym w historii zachodniej muzyki zjawisku, jakim była praktyka lyra viol – polegająca na stosowaniu kilkudziesięciu różnych strojów (skordatur) violi da gamba w Anglii na przełomie XVI i XVII wieku. Będzie to wydarzenie towarzyszące Festiwalowi, ponieważ na recital złożą się wyłącznie kompozycje świeckie.
Szczegółowy program oraz darmowe wejściówki dostępne są na stronie www.musicadivina.pl.
Tekst w ramach projektu: ,,Kontra – Budujemy forum debaty publicznej” finansowanego z dotacji Narodowego Instytutu Wolności Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.
