Bardzo niewiele budowli ochronnych w Polsce, dost?pnych zwyk?emu obywatelowi, zas?uguje na miano schronów z prawdziwego zdarzenia. Kolejne w?adze zapomina?y o ich istnieniu, remontowaniu, modernizacjach i budowie nowych. Obecnie nie posiadamy powszechnie obowi?zuj?cych przepisów dotycz?cych schronów i ukry?, jasno sprecyzowanych standardów ich budowy, odpowiednio wykszta?conych kadr, potrafi?cych takie obiekty zaprojektowa?. Zak?ady produkuj?ce specjalistyczne wyposa?enie do budowli ochronnych upad?y lub zosta?y zlikwidowane.
Na terenie naszego kraju, wed?ug ró?nych danych statystycznych, znajduje si? oko?o 62 tys. miejsc mog?cych s?u?y? do ukrycia ludno?ci cywilnej w razie zagro?enia. Statystycznie, oznacza to, ?e od 1,5% do 5% (w zale?no?ci od miejsca) obywateli Polski mo?e liczy? na schronienie w wypadku zagro?enia. Liczbowo daje to miejsca w budowlach ochronnych dla oko?o 1,5 mln Polaków. S? kraje w Europie (Szwajcaria, Finlandia) gdzie warto?ci te wynosz? od 60% do prawie 100% miejsc w schronach i ukryciach dla obywateli.
Schrony widma
Wbrew obiegowym twierdzeniom, miejsca te na terenie Polski bardzo rzadko mo?na uzna? za schrony – pomimo tego, ?e tak si? je przyj??o nazywa?. Zgodnie z obowi?zuj?c? w Polsce definicj?, wynikaj?c? z Wytycznych Szefa Obrony Cywilnej Kraju, budowle ochronne (a wi?c to, co uj?to we wspomnianym spisie) dzielimy na schrony i ukrycia. Wyró?nikiem schronu, poza odporno?ci? na za?o?one czynniki ra?enia z ka?dej strony, jest hermetyczno??. W tym wypadku jest to zdolno?? do odci?cia schronu od wszelkich czynników zewn?trznych, osi?gana dzi?ki szczelnej, wytrzyma?ej konstrukcji, uszczelnionym zamkni?ciom (drzwi, pokrywy, wyj?cia zapasowe) oraz wytworzonemu w ?rodku nadci?nieniu. Pozwala to zabezpieczy? lokatorów schronu przed dostawaniem si? do ?rodka truj?cych gazów, py?ów, aerozoli oraz opadu radioaktywnego.
Niestety, z uwagi na trwaj?ce ostatnie 30 lat zaniedbania, bardzo niewiele budowli ochronnych w Polsce, dost?pnych zwyk?emu obywatelowi, zas?uguje na miano schronów z prawdziwego zdarzenia. Po zako?czeniu Zimnej Wojny budowle ochronne w Polsce popad?y w zapomnienie. Kolejne w?adze zapomina?y o ich istnieniu, remontowaniu, modernizacjach i budowie nowych. Stan taki doprowadzi? do sytuacji, w której obecnie nie posiadamy powszechnie obowi?zuj?cych przepisów dotycz?cych schronów i ukry?, jasno sprecyzowanych standardów ich budowy, odpowiednio wykszta?conych kadr, potrafi?cych takie obiekty zaprojektowa?. Zak?ady produkuj?ce specjalistyczne wyposa?enie do budowli ochronnych upad?y lub zosta?y zlikwidowane. Inne, podstawowe urz?dzenia do ochrony ludzi w schronach i ukryciach (filtrowentylacja s?u??ca do oczyszczania powietrza) zosta?y natomiast obj?te konieczno?ci? posiadania koncesji na ich zakup.
Oznacza to, ?e w Polsce na rynek cywilny, mo?na bez problemu kupi? t?umik do broni strzeleckiej, do zakupu urz?dzenia chroni?cego ludzi w schronie potrzebna jest natomiast koncesja, podobnego typu jak do zakupu hurtowych ilo?ci amunicji. Jest to klasyczny, urz?dniczy absurd, powsta?y na skutek nadgorliwo?ci osób nie maj?cych poj?cia o masowej ochronie ludno?ci.
Poza kwestiami technicznymi, erozji uleg?y te? przepisy prawa. Wystarczy wspomnie?, ?e pomi?dzy rokiem 2004 a 2018 nie istnia?a definicja schronu, mo?liwa do wyinterpretowania z jakiegokolwiek przepisu. Taki stan ??czy? si? w powszechnym traktowaniu przez wszystkie szczeble w?adzy budowli ochronnych jako niepotrzebnego reliktu lat minionych.
Przerzucanie odpowiedzialno?ci
Obiekty te w teorii powinny by? ewidencjonowane przez ró?ne szczeble zarz?dzania kryzysowego (samorz?dy) i utrzymywane w stanie umo?liwiaj?cym zachowanie ich funkcji. Niestety, budowle te, stanowi? dla ich w?a?cicieli faktyczn? kul? u nogi – ?aden bowiem szczebel w?adzy nie jest obligowany do przekazywania ?rodków na ich utrzymanie w?a?cicielom nieruchomo?ci – firmom, jednostkom samorz?du terytorialnego czy te? wspólnotom mieszkaniowym. Powoduje to dalsz? degrengolad? stanu obiektów oraz fikcyjno?? wi?kszo?ci spisów czy te? ewidencji budowli ochronnych, maj?cych niewiele wspólnego z rzeczywisto?ci?.
To, ?e mamy w ogóle jakiekolwiek budowle ochronne dla ludno?ci cywilnej zawdzi?czamy tylko i wy??cznie garstce pasjonatów, pracuj?cych na ró?nych szczeblach Obrony Cywilnej, którzy nierzadko z uporem maniaka, forsowali plany remontów, modernizacji czy te? budowy nowych obiektów.
W ostatnich 18 latach, po akcesji do Unii Europejskiej, wybudowano w Polsce ogromn? ilo?? obiektów u?yteczno?ci publicznej, nierzadko bardzo drogich, posiadaj?cych znacznie rozbudowane kondygnacje podziemne. Funkcj? ochronn? zaprojektowano jednak w bardzo niewielu z nich. Skutkuje to sytuacj?, w której nie tylko nie posiadamy dost?pnych dla ludno?ci schronów i ukry? w miejscach jej zamieszkania, lecz równie? brak ich w miejscach u?yteczno?ci publicznej. Mówi?c wprost, polscy obywatele, szukaj?cy schronienia przed zagro?eniem ?rodkami ra?enia czasu wojennego (bomby, rakiety i od?amki) nie znajd? go ani w miejscu swojego zamieszkania ani w obiektach samorz?dowych czy te? administracji terenowej.
Zimnym prysznicem dla tego swoistego dolce vita by? 24 lutego 2022 czyli wybuch konwencjonalnej fazy wojny w Ukrainie. Polskie spo?ecze?stwo oraz w?adze wszystkich szczebli zosta?y skonfrontowane z konwencjonalnym konfliktem tocz?cym si? u naszego wschodniego s?siada. W trakcie tego konfliktu, agresor, którym jest kraj otwarcie wrogi wobec Polski, u?ywa artylerii i pocisków rakietowych do atakowania wiosek i miast. Niszczone s? z premedytacj? cele cywilne (m.in. szpitale), prowadzone s? ostrza?y o charakterze terrorystycznym ca?ych miast (Charków). Ukrai?cy szeroko korzystaj? z budowli ochronnych pozostawionych w spadku przez ZSRR, nowobudowanych jak i dora?nych. Prezydent Wo?odymir Ze?e?ski podpisa? ustaw?, na mocy której, w ka?dym nowym budynku b?dzie musia? by? schron dla jego mieszka?ców. W miastach zagro?onych (Charków) trwa budowa prefabrykowanych obiektów stanowi?cych ukrycia dla mieszka?ców w przestrzeni publicznej (parki, przystanki, etc.)
W tym czasie polska administracja samorz?dowa przerzuca si? odpowiedzialno?ci? z rz?dem, czego skutkiem jest mamienie obywateli naszej stolicy rzekomym posiadaniem miejsc ukrycia dla 3,5 mln osób, co zaprezentowa?y w?adze stolicy w pa?dzierniku 2022 r. Jest to typowe dzia?anie maj?ce przykry? wieloletnie zaniedbania i niekompetencj?.
Dzia?ania ratunkowe
Wypada zatem zada? pytanie, co nale?y zrobi?, aby zwi?kszy? ilo?? miejsc ukrycia z prawdziwego zdarzenia dla obywateli. Zwi?kszenie ich ilo?ci wymaga podj?cia jednoczesnych dzia?a? na kilku p?aszczyznach. Po pierwsze, nale?y uwolni? urz?dzenia filtrowentylacyjne na rynek cywilny z obowi?zku posiadania koncesji – jest to zmiana JEDNEGO zdania w stosownym rozporz?dzeniu. Po drugie, nale?y opracowa? i udost?pni? obywatelom w formie broszur i plików elektronicznych projekty ?atwych do wykonania ukry? tymczasowych (takie opracowania, sprawdzone i testowane, istniej?). Po trzecie, trzeba dokona? zmian w obowi?zuj?cych przepisach o planowaniu przestrzennym – powinny pojawi? si? zapisy nak?adaj?ce obowi?zek projektowania schronów i ukry? dla minimum 25% ludno?ci na obszarze obj?tym danym Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego. Po czwarte – nale?y wyda? rozporz?dzenia okre?laj?ce warunki techniczne i prawne budowy schronów przydomowych oraz du?ych obiektów publicznych. Po pi?te – nale?y wprowadzi? system pomocy w finansowaniu budowy i utrzymywania budowli ochronnych przez samorz?dy i podmioty prywatne. Realizacja tych 4 postulatów pozwoli w ci?gu najbli?szych 10 lat osi?gn?? realny post?p w ilo?ci miejsc dost?pnych w schronach i ukryciach na terenie ca?ego kraju.
Warto zauwa?y?, ?e w chwili obecnej trwaj? prace nad tre?ci? rozporz?dzenia dotycz?cego tzw. schronów przydomowych (o powierzchni do 35m2), zapowiedziano te? wprowadzenie definicji takiego obiektu do Prawa Budowlanego. Oznacza to, ?e rzeczywi?cie, w sprawie budowli ochronnych, po raz pierwszy od 30 lat, zabrano si? w Polsce na powa?nie do pracy. Nawet prowadzony od ko?ca wrze?nia 2022 r. na terenie ca?ej Polski przez Pa?stwow? Stra? Po?arn? spis ukry? i schronów (pomimo wielu wad w jego wykonaniu) jest dzia?aniem pozytywnym, pozwalaj?cym naby? niezb?dnego do?wiadczenia i wiedzy wszystkim szczeblom w?adzy.
Miejmy nadziej?, ?e tragiczne wydarzenia za nasz? wschodni? granic? przekonaj? w?adz? do realizacji wskazanych powy?ej postulatów, co w sposób radykalny zwi?kszy zdolno?? do ochrony obywateli.
Pomimo tragicznej sytuacji w budownictwie ochronnym w ostatnich 30 latach, w okresie po 24 lutego 2022r. wida? wyra?nie zmian? nastawienia naszego spo?ecze?stwa do tego tematu. Obywatele zaczynaj? si? interesowa?, gdzie znajduj? si? takie obiekty, ile ich jest i jak? maj? pojemno??. W?adze wszystkich szczebli poczyni?y wreszcie kroki w kierunku sprawdzenia ilo?ci i stanu technicznego obiektów, prowadzone s? (wreszcie) prace nad przepisami umo?liwiaj?cymi ich budow? i wyposa?anie. By? mo?e dzieje si? to wolno i z oporami, by? mo?e momentami w sposób toporny. Wa?niejsze jednak jest to, ?e dochodzi wreszcie do zmiany nastawienia ca?ego spo?ecze?stwa do tematyki budowli ochronnych i obrony cywilnej. Pozwala to mie? nadziej? na rozwi?zanie tych problemów w najbli?szym czasie.
Tekst powsta? w ramach projektu: ,,Kontra – Budujemy forum debaty publicznej” finansowanego z dotacji Narodowego Instytutu Wolno?ci Centrum Rozwoju Spo?ecze?stwa Obywatelskiego
